200527Analiza Cen LATO - Kopiuj - Wczasopedia.pl

Idź do spisu treści

Menu główne

200527Analiza Cen LATO - Kopiuj

O Nas > Raporty TravelDATA
 

Informacja Branżowa firmy TravelDATA
dla uczestników Programu Transparentny Touroperator
oraz biur agencyjnych i osób zarejestrowanych na Wczasopedii


27.05.2020 - Analiza Cen Imprez Turystycznych - LATO 2020
Znacząca obniżka cen wycieczek u dwóch organizatorów turystyki...

Instytut Badań Rynku Turystycznego TravelDATA, zajmujący się gromadzeniem danych z rynku zorganizowanej turystyki wyjazdowej publikuje Analizę Cen Imprez Turystycznych dotyczącą wyjazdów w sezonie letnim 2020. Obejmuje ona okres pierwszego pełnego tygodnia października, czyli 3 sierpnia - 9 sierpnia 2020 roku.  Analizy są wysyłane podmiotom zarejestrowanym na portalu www.wczasopedia.pl .

Istotne kwestie z zakresu cen turystycznych imprez

1. Podobnie jak przed rokiem stosujemy w raportach wizualizację omawianej tematyki cen imprez turystycznych w postaci mapek, które w naszej intencji mają pomóc w szybszym zorientowaniu się w ogólnej sytuacji.

2. Niniejsze zestawienie obejmuje po raz dwudziesty szósty w tym roku porównanie cen dla wylotów w wysokim sezonie letnim 2020 definiowanym jako pierwszy pełny tydzień sierpnia (03.08-09.08 2020), zebranych w dniu 21 maja 2020 z cenami dla tego samego okresu zebranych w dniu 14 maja 2020, a w porównaniach cen rok do roku z cenami zebranymi w dniu 23 maja 2019 roku.

W minionym tygodniu średnia cena dla wycieczek z wylotami pomiędzy 3 i 9 sierpnia 2020 spadła o 39 złotych. W zestawieniach poprzednich miały miejsce wzrosty o 35, 10 i 21 złotych, a w trzech zestawieniach wcześniejszych występowały spadki, które wyniosły 11, 4 i 11 złotych.

Największe zniżki cen wycieczek w minionym tygodniu wystąpiły w Portugalii i na Majorce, gdzie obniżyły się o średnio 355 i 243 złote, przy czym przed tygodniem na obu tych kierunkach ceny znacząco wzrosły. W mniejszym stopniu spadły ceny wycieczek na Teneryfę
o średnio 158 złotych.

Największe wzrosty średnich cen odnotowano na wyspach Kreta i Lanzarote
o średnio 106 i 103 złote, a tylko nieco mniej podniosły się ceny na kolejnej greckiej wyspie Korfu o 79 złotych.

W tym samym okresie przed rokiem i dwoma laty bieżące ceny wycieczek ogółem nie zmieniły się oraz spadły o 11 złotych.

Zmiany średnich cen jakie miały miejsce w ostatnim tygodniu na poszczególnych kierunkach obrazuje załączona mapka, a ich przebieg w tym sezonie na najważniejszych kierunkach przedstawiony jest na zamieszczonym poniżej wykresie.





Trzeci tydzień maja przyniósł dla wylotów w dniach 3-9 sierpnia 2020 na najważniejszych kierunkach przewagę spadków cen wycieczek. Największe wystąpiły na Wyspach Kanaryjskich
o średnio 65 złotych, w umiarkowanej skali obniżyły się ceny wyjazdów do Bułgarii o 22 złote, a nieznacznie na kierunkach egipskich o średnio 9 złotych. Wzrosty były nieco mniejsze i wyniosły w Grecji o średnio 18, a w Turcji o 6 złotych. Do spadków cen na trzech pierwszych kierunkach przyczyniły się obniżki cen w biurach TUI Poland i Exim Tours.

2. Badanie średniej ceny imprez wobec cen sprzed roku dla wylotów w pierwszym tygodniu sierpnia 2020 pokazuje, że w minionym tygodniu średnia cena była niższa wobec średniej ceny w poprzednim sezonie o 74 złote. Był to już szósty i zarazem największy roczny spadek cen w tym sezonie. Dotychczas największy odnotowano przed dwoma tygodniami (o 70 złotych), zaś największy wzrost miał miejsce 23 tygodnie temu i wyniósł 224 złote.

W minionym tygodniu największy roczny spadek cen po raz czwarty z rzędu odnotowano na Cyprze, tym razem o 473 złotych. Mniejsze ponownie odnotowano na Malcie, na której wcześniej wystąpiła seria czternastu największych rocznych zniżek cen z rzędu oraz na Korfu
o odpowiednio 335 i 289 złotych. Największy roczny wzrost cen odnotowano na Synaju - o 361 złotych oraz na półwyspie Chalcydyckim i w Marsa Alam o 251 i 104 złote.

W zakresie oddziaływania cen paliwa lotniczego (ponoszonych według cen z okresu przed wylotem lub wcześniejszych z uwzględnieniem ewentualnego zabezpieczenia) oraz sytuacji w zakresie kursów głównych walut, to w minionym tygodniu z punktu widzenia organizatorów sytuacja była już po raz siódmy z rzędu znacznie korzystniejsza niż miało to miejsce w tym samym okresie ubiegłego sezonie.

Cena paliwa lotniczego wyniosła w ubiegłym tygodniu zaledwie 1,38 zł/litr wobec 2,80 zł/litr przed rokiem, a zatem była od niej niższa o 50,3 procent, podczas gdy przed tygodniem była niższa o 52,6 procent, a przed dwoma o 57,3 procent. Jednocześnie w relacji z euro i amerykańskim dolarem złoty w ostatnim tygodniu w porównaniu rocznym dla uśrednionych rozliczeń turystycznych nadal pozostawał znacznie słabszy, ale w nieco mniejszym stopniu niż wcześniej, czyli o około 5,6 procent, zaś w poprzednich dwóch zestawieniach był słabszy o około 7,0 i 7,3 procent.

Sumaryczny wpływ wymienionych czynników na średnią zmianę kosztów cen wycieczek nadal zdecydowanie sprzyjał organizatorom i tym razem zawierał się w przybliżeniu w przedziale -80/-90 złotych, czyli w jeszcze korzystniejszym niż przed tygodniem (-55/-65 złotych) i przed dwoma tygodniami (-65/-75 złotych).

Należy też pamiętać, że oddziaływanie zmian cen paliwa i walut na ceny wycieczek w zależności od touroperatora są mniej lub więcej opóźnione (m.in. przez kontrakty zabezpieczające i politykę marż), a ich skutki należy traktować w uśrednionych kategoriach docelowych (asymptotycznych).

Sytuację w zakresie zmian średnich cen rok do roku w ostatnim tygodniu na poszczególnych kierunkach ilustruje załączona mapka, a przebieg ich zmian na najważniejszych kierunkach obrazuje zamieszczony poniżej wykres.




W minionym tygodniu mieliśmy do czynienia z sytuacją, gdy zdecydowanie największy roczny wzrost cen wśród głównych kierunków wystapił w Egipcie
o 140 złotych. Kosmetyczny wzrost cen wycieczek miał natomiast miejsce w Turcji średnio o tylko 4 złote. Na pozostałych kierunkach roczne porównania cen pokazywały zniżki. Nieduży rozmiar przybrały one w Bułgarii o średnio 14 złotych, większy na Wyspach Kanaryjskich o średnio 63 złote, a zdecydowanie największy w Grecji o średnio 150 złotych.

Na mniej popularnych kierunkach w minionym tygodniu wystąpił tylko jeden roczny wzrost cen, a miał on miejsce w Tunezji, do której ceny wycieczek stały się wyższe o średnio 42 złote. Na pozostałych ceny były niższe, przy czym w najmniejszym stopniu taniały Majorka i w Portugalia
o 59 i 90 złotych, w istotnie większej skali obniżyły się roczne ceny wyjazdów do Maroka i Albanii o średnio 158 i 212 złotych, zaś największe zniżki wystąpiły na Malcie oraz Cyprze o 335 i 473 złote.

Z perspektywy dwóch sezonów liczonych łącznie (czyli wobec sezonu 2018 dla wylotów w pierwszym tygodniu sierpnia) nadal zdecydowanie najbardziej zwyżkowały średnie ceny wycieczek do Egiptu
o średnio 440 złotych. W mniejszej skali drożały w tym ujęciu wycieczki do Turcji i Tunezji o średnio 147 i 100 złotych, a w zupełnie symbolicznej do Bułgarii o średnio 3 złote.

W również nieznacznym stopniu obniżyły się w tym ujęciu średnie ceny na kierunkach greckich
o 4 złote, zaś pomimo znaczącego wzrostu cen bieżących na ostatniej pozycji kolejny raz znalazły się Wyspy Kanaryjskie, gdzie średnie ceny wobec sytuacji sprzed dwóch lat obniżyły się o średnio 173 złote, do czego w przeważającym stopniu przyczynił się ubiegłoroczny ich spadek, który wyniósł średnio 110 złotych.

Wśród mniej masowych kierunków jedyny wzrost cen w ujęciu dwuletnim wystąpił w Maroku - o 166 złotych. Ma innych kierunkach ceny spadły, w tym w relatywnie umiarkowanej skali na Cyprze, Majorce i w Portugalii
odpowiednio 82, 88 i 99 złotych, w znaczącej w Albanii o 174 złote, a w największej na Malcie o 426 złotych.

3. W rocznych porównaniach średnich cen wycieczek wśród dużych i średnich organizatorów, w największym stopniu obniżyły się ceny w biurach ETI i Exim Tours
o około 576 i 391 złotych. W tym pierwszym biurze było to skutkiem bardzo dużych zniżek średnich cen ofertowych wycieczek na wszystkich kierunkach egipskich, które nie są skutkiem bezpośrednich redukcji cen, ale z usunięcia z oferty kosztownych hoteli i pozostawieniu w niej jedynie obiektów o bardzo atrakcyjnej wycenie. Zdecydowanie tańsze niż przed rokiem są również oferty biur a TUI Poland o około 270 złotych oraz biur Grecos i Itaka o około 180 i 150 złotych.

W pozostałych biurach ceny są niższe niż przed rokiem (Coral Travel
o około 35 złotych) lub najczęściej wyższe w granicach od 15 do 410 złotych.

W tym co dla turystów ma większe znaczenie, a zatem w liczbie najatrakcyjniejszych poziomów bieżących cen wycieczek, czyli na pierwszym lub drugim miejscu na 24 kierunkach sezonu letniego i w trzech kategoriach hoteli, to w minionym tygodniu na pozycję wyraźnego lidera powróciło biuro TUI Poland z liczbą 41 ofert (poprzednio 18 ofert, przed rokiem 30, a przed dwoma laty 17 ofert). Wyprzedziło ono biura Exim Tours z liczbą 28 ofert (poprzednio 26 ofert, przed rokiem 13, a przed dwoma laty 22 oferty) oraz Itaka z liczbą 24 ofert (poprzednio 34 oferty, przed rokiem 23, a przed dwoma laty też 23 oferty).

Najwięcej atrakcyjnych cenowo ofert na kierunkach egipskich proponowały biura Coral Travel
6 ofert i TUI Poland 4 oferty, na kierunkach greckich biuro Itaka 12 ofert oraz biura TUI Poland i Grecos 8 i 5 ofert, na kierunkach kanaryjskich biura TUI Poland oraz Itaka 9 i 7 ofert, a na tureckich biura Coral Travel 6 ofert oraz Itaka i TUI Poland po 3 oferty. W Tunezji najwięcej atrakcyjnych ofert miało biuro Exim Tours 5 ofert oraz Coral Travel i TUI Poland po 3 oferty, natomiast w Bułgarii nadal przodowały biura TUI Poland i Exim Tours po 3 oferty.

W porównaniu z analogicznym okresem sprzed roku biuro TUI Poland wzmocniło swoją pozycję ofertową w Egipcie i w Grecji, biuro Exim Tours w Egipcie, w Grecji, na Wyspach Kanaryjskich, w Tunezji i Bułgarii, a biuro Itaka w Grecji, na Wyspach Kanaryjskich i w Turcji.

4.
W tej części materiału przedstawiamy tabelę z czołówką biur podróży, które w ostatnim tygodniu po przekrojowo najkorzystniejszych cenach oferowały klientom imprezy turystyczne. Tak jak to zaznaczaliśmy już wielokrotnie, w tego typu zestawieniach zachowana jest ścisła porównywalność oferowanych kierunków, a zatem biuro X, które sprzedaje jedynie konkretny zestaw kierunków jest porównywane ofertowo tylko i wyłącznie z tymi właśnie kierunkami w pozostałych biurach.

W dwudziestym szóstym zestawieniu dla sezonu letniego 2020 skład pierwszej szóstki organizatorów pozostał bez zmian. W minionym tygodniu odnotowano jednak dość istotne obniżenie średnich cen ofertowych w biurach TUI Poland i Exim Tours. W tym pierwszym biurze wynikało to także z powrotu bardzo konkurencyjnie wycenianych wycieczek do Albanii, a w pewnym stopniu również na Gran Canarię i Lanzarote oraz zniżek cen Bułgarii. W drugim biurze był to wynik kontynuacji systematycznej tendencji zniżkowej obserwowanej już od kilku tygodni.

Efektem tej sytuacji było umocnienie się biura Exim Tours pod względem względnej atrakcyjności cen wyjazdów mierzonej odchyleniem od średniej ceny referencyjnej oraz przesunięcie się biura TUI Poland z piątej pozycji na drugą w najnowszym zestawieniu. Z powodu dość istotnej zwyżki cen w biurze ETI przesunęło się ono z pozycji trzeciej na piątą.





Dla porównania przedstawiono też tabelę sprzed roku. Przodowały w niej biura Coral Travel, Grecos i Best Reisen. Spośród nich w obecnej czołówce na pozycji trzeciej pozostał Coral Travel, zaś z dość odległej pozycji ósmej (już poza obrębem zestawienia) na miejsce wyraźnego lidera awansowało biuro Exim Tours. Nadal duży awans w skali rocznej jest udziałem biura ETI, które przesunęło się z pozycji jedenastej przed rokiem na piątą obecnie. Korzystna zmiana w biurze Itaka w zakresie odchylenia średniej ceny ofertowej od ceny referencyjnej ma związek z większym rocznym spadkiem średnich cen wycieczek w tym biurze w porównaniu z większością biur i z rocznym spadkiem cen na rynku jako całości.

Należy pamiętać, że położenie w zakresie względnej atrakcyjności cenowej z reguły przekłada się na kierunki zmian udziałów danych organizatorów w turystycznym rynku. Wysokie pozycje utrwalają wiodące pozycje organizatorów w branży, a niskie często przekładają się na oddawanie przez nich rynkowych udziałów bardziej atrakcyjnym konkurentom.

Ceny rejsów w Wizzair bardzo mocno wzrosły - wracają do zwykłych poziomów ?

Przedstawiamy sytuację w zakresie cen przelotów na kierunkach turystycznych w liniach Ryanair i Wizzair według schematu jaki prezentujemy od stycznia 2018 roku. Dla sezonu letniego jest ona
podobnie jak dla zimowego - prezentowana na bieżąco raz na dwa tygodnie w postaci wykresów z dodatkowym krótkim komentarzem dotyczącym najważniejszych kierunków.  

Na wykresach grubsza linia oznacza średnie ceny przelotów w wysokim sezonie letnim w bieżącym roku turystycznym (czyli 2019/20), natomiast cienka linia przedstawia przebieg cen z w kolejnych tygodniach i miesiącach poprzedniego sezonu (czyli 2018/19). Wraz z upływem czasu są do niej odnoszone ceny tego sezonu reprezentowane przez linię grubszą z zielonymi lub czerwonymi polami tak jak było to czynione dotychczas. Zielone pole pomiędzy liniami oznacza spadek średnich cen rok do roku, a czerwone ich wzrost.

Na wykresach zostały uwzględnione jedynie te rejsy (44 połączenia w Ryanair i 23 w Wizzair), które występowały w tych liniach w obu wymienionych sezonach jednocześnie.

Przebieg zmian cen w liniach Ryanair przedstawiają poniższe wykresy.



Dla kierunków kanaryjskich (obecnie jedynie Teneryfa z Warszawy i z Wrocławia) widoczny jest od października do początku grudnia, nieduży „pełzający” wzrost cen, który wyraźnie przyspieszył dopiero z początkiem tego miesiąca, z tym że w drugiej połowie lutego ceny przelotów wyraźnie spadły, co mogło mieć już związek z obawami przed występowaniem koronawirusa na tym kierunku. W marcu ceny ponownie wzrosły, ale od sześciu tygodni weszły w fazę coraz większych spadków i obecnie zeszły  już wyraźnie poniżej poziomu ubiegłorocznego.

Średnie ceny pozostałych połączeń pozostają w okresie ostatnich 7 miesięcy na stosunkowo stabilnym poziomie za wyjątkiem przejściowego niedużego wzrostu na początku kwietnia i późniejszego sześciotygodniowego spadku. W ostatnich 2 tygodniach średnie ceny połączeń minimalnie wzrosły, ale pozostają już tylko nieznacznie wyższe niż przed rokiem.

W relacji z sezonem ubiegłym, podobnie jak okresie ostatnich 10 tygodni najbardziej wzrosły ceny przelotów do Grecji
o średnio 204 złote. Mniej dynamiczne były zwyżki cen rejsów do Włoch i Bułgarii o 131 i 78 złotych. Ceny przelotów na pozostałych kierunkach spadły, w tym do Hiszpanii o średnio 48 złotych, a do Portugalii o 122 złote.

Przebieg zmian cen w liniach Wizzair przedstawiają poniższe wykresy.



Kierunki kanaryjskie reprezentowane są obecnie przez cztery rejsy tygodniowo na Teneryfę - dwa z Katowic i dwa z Warszawy (od 2 czerwca 2020) oraz jeden na Fuerteventurę z Katowic. W przypadku połączenia z Warszawy na Teneryfę nie ma jeszcze możliwości porównania cen rok do roku, natomiast jest już uwzględniane połączenie na Fuerteventurę.

Ceny przelotów na tym kierunku długo utrzymywały lekko spadkowy i rozsądny poziom, co bardzo różniło obecną sytuację od tej sprzed roku, po czym nastąpił dość intensywny 8-tygodniowy wzrost, ale w kolejnych dwunastu tygodniach ceny ulegały systematycznemu obniżaniu, co może być już skutkiem rozwijającej się epidemii koronawirusa. W ostatnich 2 tygodniach przeloty na tym kierunku zdrożały o średnio 110 złotych, ale nadal pozostają zdecydowanie mniej kosztowne niż w poprzednim sezonie, gdy były w tym czasie nadzwyczaj kosztowne (bardzo duże zielone pole), co mogło być skutkiem rezerwacji relatywnie istotnych bloków miejsc w samolotach przez niektóre krajowe biura podróży.

Na pozostałych kierunkach turystycznych wzrost średnich cen po okresie niezbyt dużych wahań przez okres kolejnych ośmiu tygodni (do połowy lutego) znacząco przyspieszył, po czym w ostatnim 12-tygodniowym okresie średnia cena przelotów zaczęła wykazywać silny i konsekwentny spadek. W ostatnich 2 tygodniach ceny na tych kierunkach jednak bardzo wyraźnie zdrożały
o średnio 190 złotych, ale nadal pozostają mniej kosztowne niż w tym samym okresie przed rokiem.

Przez dwa ostatnie lata ceny poruszały się dość ściśle według trajektorii obrazowanej na wykresie przez cienką linię, ale rozpoczęty w połowie lutego bardzo znaczny spadek cen spowodował, że ich przebieg całkowicie oderwał się od trajektorii z poprzedniego sezonu, co obrazuje znacznych rozmiarów zielone pole. Zasadniczą przyczyną tej zmiany sytuacji w ostatnich 12 tygodniach jest rozwój epidemii koronawirusa, a dodatkową wcześniejsze zwiększanie oferowania często poprzez zwiększanie liczby rejsów na funkcjonujących już w Wizzair kierunkach turystycznych.

Optymizm wraca - ceny przelotów na kierunkach turystycznych w górę

Ostatnie energiczne zwyżki cen przelotów mogą mieć natomiast związek z wyraźnym powrotem ogólnego optymizmu związanego z rychłym odmrożeniem turystyki wyjazdowej oraz zapowiadanym nieodległym przywróceniem wielu rejsów, w tym na kierunkach turystycznych. Dotychczas były one wyjątkowo tanie, gdyż były traktowane jako oferta dość teoretyczna, która nie generowała istotnych wolumeny sprzedaży. W momencie gdy pojawiło się realne zainteresowanie klientów ceny zaczęły być w szybkim tempie dostosowywane do poziomów racjonalnych z punktu widzenia przewoźnika, co całkiem prawdopodobnie może oznaczać kolejne wzrosty cen w nadchodzących tygodniach.

W relacji z poprzednim sezonem ponownie najbardziej obniżyły się ceny przelotów do Hiszpanii i Grecji
o średnio 593 i 248 złotych. Znaczna zniżka cen na kierunkach hiszpańskich jak zwykle miała w dużej mierze związek z wysokim spadkiem cen rejsów na Teneryfę i Fuerteventurę z Katowic (na innych kierunkach hiszpańskich ceny spadły średnio 274 złote). Znacznie mniejsze roczne spadki cen rejsów odnotowano na kierunkach portugalskich i do Bułgarii o średnio 113 i 102 złote, a jeszcze mniejsze na kierunkach włoskich - o zaledwie 52 złote.

Rynek przewozów lotniczych przed dużymi zmianami

W związku z przedłużającą się epidemią koronavirusa stopniowo coraz bardziej złożona staje się sytuacja poszczególnych przewoźników lotniczych. W celu ochrony przed niewypłacalnością, zwłaszcza linii tradycyjnych, rządy przygotowują pakiety ratunkowe, które mają im umożliwić przetrwanie i powrót do działalności po ustaniu epidemii.

W poniedziałek przed końcem dnia podano informację, że osiągnięto porozumienie pomiędzy niemieckim WSF (Economic Stabilization Fund) a Lufthansą odnośnie pakietu stabilizacyjnego wartości około 9 mld euro dla tej ostatniej. Musi on jeszcze zostać zatwierdzony przez Zarząd i Radę Nadzorczą przewoźnika oraz Komisję Europejską.
Warto jednak zwrócić uwagę, że długotrwałe negocjacje przyniosły Lufthansie pewne sukcesy w postaci złagodzenia warunków pakietu. Początkowo (według licznych informacji medialnych) stawiano warunek objęcia 25,1 procent akcji przewoźnika, ale ostatecznie uzgodniono, że będzie to jedynie 20 procent za 0,3 mld euro, zaś objęcie kolejnych 5 procent plus jedną akcja będzie możliwe jedynie w przypadku zagrożenia Lufthansy przejęciem przez inny podmiot.

Największa część pomocy, czyli 5,7 mld pochodzić będzie z WSF działający jako „cichy udziałowiec” miała kosztować przewoźnika 9 procent rocznie, ale będzie to 4 procent w latach 2020 i 2021 po czym ma stopniowo wzrastać do 9,5 procent w 2027 roku. Pozostałe 3 mld euro pochodzić ma z państwowego banku KfW przy udziale banków prywatnych.

Na dokładniejsze omówienie pakietu przyjdzie czas gdy zmaterializuje się on w ostatecznej postaci, ale wskazuje on na daleko posuniętą determinację niemieckiego rządu dla chronienia istotnych firm z szeroko traktowanego obszaru turystyki (vide również TUI Group).

Jest to potencjalna i na czasie wskazówka również dla naszych władz, gdyż właśnie wczoraj Komisja Europejska notyfikowała pierwszą część kwoty wsparcia (10 z 25 mld złotych) dla polskich dużych przedsiębiorstw, czyli zatrudniających ponad 250 pracowników, które mocno ucierpiały z powodu skutków epidemii koronawirusa.


Zachęcamy wszystkich związanych z turystyką do czytania naszych opracowań i materiałów.


Zespół Instytutu Badań Rynku Turystycznego TravelDATA i www.wczasopedia.pl


Tekst oraz wykresy zostały przygotowane w celach wyłącznie informacyjnych i nie stanowią analizy inwestycyjnej, ani analizy finansowej, ani rekomendacji w rozumieniu przepisów Rozporządzenia Ministra Finansów z 19 października 2005 r. (Dz. U. 2005, Nr 206 poz. 1715) oraz Ustawy z 29 lipca 2005 r. (Dz. U. 2005, Nr 183 poz.1538 z późn. zmianami).

Autorzy działali z należytą starannością i rzetelnością, nie ponoszą jednak odpowiedzialności za działania lub zaniechania odbiorcy podjęte na podstawie niniejszego tekstu i wykresów oraz za szkody poniesione w wyniku tych decyzji inwestycyjnych.

Link do aktualnej Analizy Cen (kliknij na raport poniżej):

 
Wróć do spisu treści | Wróć do menu głównego